پاسخ سوالات مصاحبه - آقای اخوت
کاربرگ سوالات مصاحبه از اساتید تدبر
1. به عنوان سوال اول، لطفا بفرمایید به نظر شما چند نوع روش فهم در قرآن می تواند وجود داشته باشد؟
در کتاب مقدمات تدبر در قرآن (مجلد اول از روشهای تدبر در قرآن) برای فهم قرآن بیان شده است که سه مولفه را دربرمیگیرند؛ انس، طهارت و روش. این سه مولفه با یکدیگر هم‌افزایی میکنند و فهم را ارتقاء میدهند. انس یعنی نزدیکی، رفاقت و گرایش به خواندن مکرر سوره‌ها، طهارت یعنی عمل کردن به علم دریافت شده از قرائت سوره‌ها و روش، مسیری است که مستدل از ظاهر سوره برداشت شود به نوعی که مغایرتی با ظاهر آیه و سیاق سوره وجود نداشته باشد.
2. درباره چیستی تدبر لطفا توضیح دهید و بفرمایید به نظر شما تفسیر با تدبر چه تفاوت هایی دارد؟
ما به تجربه دریافتیم که اگر فردی به منظر علامه و تفسیر المیزان تا حدودی آشنا باشد و لغت هم بلد باشد به طور طبیعی قرآن خواندنش خیلی بهتر و پویاتر می شود. البته هنوز اسم این را تدبر نگذاشته بودیم. در دوره های قرآن خوانی که به صورت مباحثه ای بود، هم از منظر علامه و هم از کتابهای لغت استفاده می کردیم. به طور طبیعی نگاه تدبری یافتیم. یعنی غرض سوره و ارتباط آیات با یکدیگر برایمان مهم شد. نه اینکه کسی اینطور به ما آموزش بدهد. به تدریج فهمیدیم بحث تدبر مقوله مهمی است و افراد نظرات مختلفی دارند. اول کتاب "تدبر؛ چیستی، چرایی و چگونگی" را نوشتیم تا تعریف کند تدبر چه فرآیندی در وجود انسان است. بعد از اینکه این کتاب نوشته شد فهمیدیم در حوزه تدبر بایستی پنج مرحله را پیگیری کنیم. پنج مرحله تدبر بدین شرحند:
• در مرحله اول تدبر: ارتباط تفکر با عاقبت مهم است، که می شود "عاقبت اندیشی".
• در مرحله دوم تدبر: ارتباط تعقل با عاقبت مدنظر است، که می شود "عاقبت سنجی".
• در مرحله سوم تدبر: ارتباط شناخت و علم با عاقبت است، که می شود "عاقبت شناسی".
• در مرحله چهارم تدبر: ارتباط توجه با عاقبت است که "عاقبت نگری" نامیده می شود.
• در مرحله پنجم تدبر: نهایتا گرایش، ایمان، پذیرش و به کاربرد رساندن است که "عاقبت گرایی" می گوییم.
به طور کلی، تفسیر درباره مفاهیم سوره‌ها جستجو می‌کند و تدبر، درباره استخراج جواب به نیازها و سوالات متدبر در جستجو و تکاپو است. تدبر، یک عمل نفسانی است که نفس متدبر با توجه به نیاز و سوال‌هایش و سطح نیازی که دارد غور در آیات می‌کند اما تفسیر، وابسته به عمل مفسر نیست و مربوط به متن است. در تفسیر، مفسر باید هم‌وزن قرآن باشد در نتیجه مفسر حقیقی، تنها امام معصوم است که ثقل دیگری از قرآن می‌باشد و دیگر مفسران را اصطلاحا مفسر می‌نامیم. روش علامه طباطبایی نیز در تفسیر، روش قرآن به قرآن بوده است و چیزی از دریافتهای شخصی مخلوط با تفسیر ایشان نشده است. بدین شکل که ایشان هر آیه را با خود ظاهر سوره و ادبیات آن، سپس با دیگر آیات مشابه در کل قرآن و بعد با روایات معصومین سلام الله علیهم بررسی کرده و نظر متقن این بررسی را بیان کرده‌اند.
3. به نظر شما، چه راه حل‌هایی برای حضور مستقیم قرآن در جامعه می تواند وجود داشته باشد؟
اصلی‌ترین راه حل، نظام‌سازی توحیدی در جامعه است. نظام سازی یعنی فرد یا جمعی بتواند برای تحقق یک موضوع دینی در خارج برنامه عملیاتی داشته و قدرت اجرای آن را هم داشته باشد. هر موضوعی در هر بستری، دارای مراتبی است. مثلا اگر کسی بخواهد نظام سازی تقوا بکند باید بفهمد که تقوا در هر فضایی خصوصیاتی دارد و بتواند تمایزها را ببیند.
4. با چه معیاری می توان گفت اگر هزاران نفر در یک آیه ای تدبر کنند و هر یک از آنان، وجهی از آیه را بیان کنند، وجوه با یکدیگر متناقض نبوده و همه نزولات آن آیه به شمار خواهند رفت؟
دریافت‌ها و برداشت‌های از آیات، دایرمدار دو مولفه اصلی هستند. یکی توان و ظرفیت متدبر در غور در آیات و دوم روشی که برای غور در آیات در نظر میگیرد. با توجه به این دو مولفه، هر متدبر در سطحی و مرتبه‌ای میتواند غرضی از یک آیه یا سوره را متوجه شود. باید بدانیم نظام فهم قرآن، یک نظام طولی است. تا زمانی که دریافتهای برداشت شده از قرآن، مستدل بر ظاهر و ادبیات سوره باشد و تناقضی با آیات و سوره‌های دیگر نداشته باشد، میتوان آن برداشت را در نظام طولی، مرتبه‌ای از فهم در نظر گرفت که با مراتب دیگر فهم آیه/سوره تناقض نداشته و حتی مکمل یا زیرمجموعه دیگر وجوه است.
5. لطفا درباره هستی شناسی (اصول و مبانی) روشهای تدبر توضیح دهید؟
مراحل پنج‌گانه‌ای که در سوال دوم پاسخ داده شد در همین راستا بودند.
6. لطفا بفرمایید که ساختار کتابهای روشهای تدبر در قرآن را با چه روشی و چگونه از قرآن استخراج فرمودید؟
به کتاب اصلاح رویکرد به قرآن رجوع کنید در آنجا مطالب به صورت مبسوط بیان شده است.