آشنایی با تدبر در قرآن
بسمه تعالی
مقدمه
در حوزه معارف دینی موانع زیادی در مسیر فهم قرآن وجود دارد؛ بعضی با بیان تلویحی و یا حتی به صراحت فهم آیات قرآن را مربوط به قشر خاصی با درجات علمی بالایی می دانند. این امر تا آن جا پیش رفته که در باور طیف وسیعی از مردم رجوع مستقیم به قرآن برای کسب معارف دین و دستورالعمل های زندگی ممنوع به نظر می رسد.
دوری از فهم قرآن، پدیده‌ای زیان‌بخش و حتی خطر‌آفرین برای جامعه اسلامی است. زیان‌بخش است؛ چون موجب محرومیت امت، از درک مستقیم معارف قرآن و انس با منبع نور الهی می‌گردد و خطر‌آفرین است؛ زیرا اگر مراجعه به قرآن به صورت امری عادی درنیاید، تهاجم اندیشه‌های غیر‌قرآنی، به طور قطع جامعه را به سوی فضایی ظلمانی سوق خواهد داد.
اما متاسفانه امروزه تلاش برای عمومی سازی فهم قرآن در توصیه و تشویق به مطالعه یا فراگیری ترجمه و تفسیر محدود شده است و تدبر به عنوان راهکار عمومی فهم قرآن ، همچنان امری غریب به نظر می رسد که با وجود تاکیدات فراوان قرآن و معصومین علیهم السلام هنوز جایگاهی نیافته است. این نوشتار تلاش کوچکی جهت معرفی چیستی ، ضرورت و روش های تدبر در قرآن است.
تدبر چیستی و چرایی
تدبر؛ اصطلاح ویژه‌ای است که وحی قرآنی، آن را برای ژرف‌اندیشی در کل قرآن به کار برده و در معنای توجه به غایات، نهایت ها، نتایج و علل امری یا به تعبیر دیگر «عاقبت نگری» است و اگر قرآن تدبر در موضوعی را توصیه می کند، منظور آن است که توجه فرد به عاقبت آن امر معطوف و متمرکز شود و اگر تدبر به عملی سفارش می شود به آن معنی است که آن عمل را بر اساس عاقبت درستی که برایش در نظر گرفته شده، به سرانجام برساند. (تدبر چیستی و چرایی، احمد رضا اخوت، ص 49)
بنابراین تدبر در قرآن به معنای توجه به عاقبت موضوعات کلمات، آیات و سوره های قرآن می باشد مقدمات تدبر در قرآن، احمد رضا اخوت، ص 73 که این توجه دارای مراتبی است؛ مراتب پایین تر آن برای همه افراد قابل دستیابی است ولی مراتب حقیقی آن تنها مختص اهل بیت علیهم السلام می باشد. همان، ص 74
پس تدبر در قرآن یکی از مهم ترین راه هایی عمومی سازی فهم قرآن است که هرکس می تواند بنابر ظرفیت وجودی، طهارت و همت خود از آموزه ها و حقائق آن در عرصه های مختلف زندگی استفاده کند.
تفاوت تدبر و تفسیر
اگر ما قرآن را مانند قانون اساسی در نظر بگیریم تفسیر مانند تبدیل قانون اساسی به جزئیات و آیین‌نامه‌های اجرایی است اما تدبر فهمیدن قانون اساسی است. پس تدبر فهم قرآن و تفسیر استنباط از قرآن است. برای فهم، آشنایی با زبان عربی یا آشنایی با ترجمه آن، آشنایی با تاریخ اسلام و باور به قرآن کفایت می‌کند ولی برای استنباط حکم از قرآن و تولید علم و دستیابی به پیامدهای تازه از قرآن، تفسیر لازم است. تدبر وظیفه‌ای همگانی و تفسیر نیازمند اجتهاد است. رک: منزلت تدبر در قرآن در نظام معرفت و تربیت بدنی از دیدگاه علامه طباطبایی و شاگردان
روش های تدبر در قرآن
روش به معنی فرآیند عقلانی ذهن، برای دست یابی به شناخت یا توصیف واقعیت است. باقر ساروخانی، روش های تحقیق در علوم اجتماعی ج1، ص 24 که با این تعریف «فهم ذوقی، شهودی و اشاری» از آن خارج می شود، چون فهم شخصی قابل روشمند کردن و تعلیم و تعلم نیست و اگر فهمی روشمند نباشد، قابلیت، ترویج و ارزیابی را نخواهد داشت.
پس روشهای تدبر در قرآن یعنی فهمی منسجم و هماهنگ از آیات قرآن که از تنگنای سلایق شخصی عبور کرده و با ضابطه عقلانی و با تکیه بر ظاهر آیات قرآن صورت می گیرد.
معرفی روش طهارتی از کتاب مقدمات تدبر در قرآن
روش طهارتی؛ روشی مبتنی بر کسب طهارت به واسطه عمل به حقایق قرآن است؛
در این روش قرآن پژوه جهت ایجاد طهارت، یکی از موضوعات سوره را که کاربرد بیشتری برای او داشته و در جریان هدایت به آن محتاج تر است را انتخاب و تلاش می کند که آن را در ساحت های مختلف زندگی تبدیل به عمل صالح نماید.
مراحل روش طهارتی
1. مطالعه سوره (از ترجمه سوره هم می توان استفاده کرد)
2. بررسی واژگان سوره (ترجمه دقیق واژه ها با استفاده از کتب لغت)
3. نوشتن گزاره در ذیل هر آیه به واسطه فهم دقیق از واژه ها
3. بررسی موضوعات سوره (گاهی در یک آیه می توان چند موضوع استخراج کرد)
4. ارتباط موضوعات سوره با یکدیگر (با توجه به اعراب کلمات و آیات سوره)
5. نوشتن گزاره با توجه به ارتباط موضوعات با یکدیگر
6. انتخاب یکی از موضوعات سوره با توجه به نیاز هدایتی خود
7. مطالعه سوره از منظر موضوع انتخاب شده
8. نوشتن گزاره های کاربردی با هدف عمل به حقایق سوره و کسب طهارت