چهارمین جلسه از سلسله نشست های " زن در سیرنزول قرآن "
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد
جلسه چهارم سلسله نشست های « زن در سیر نزول قرآن»
تقابل فرهنگ جاهلی و فرهنگ اسلامی
در سوره های دسته اول مکه، تقابل دو فرهنگ جاهلی و فرهنگ قرآنی را می بینیم.
قرآن در مسیر تحول امور زنان و مبارزه با فرهنگ جاهلی، ابتدا رفتارهای غیر انسانی آنها را مورد چالش قرار می دهد؛ رفتارهایی که با عقل فطری زشتی و پستی آنها قابل احساس است.
1) سوره مبارکه تکویر:
خداوند متعال اولین نقد جدی از زنان را از قتل نوزادان دختر آغاز می کند « وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ زیرا قتل نوزاد، نشان از اوج قساوت و سنگدلی افراد است.
2) سوره مبارکه اعلی
در فرهنگ جاهلی زنان همچون مردان به جهت اینکه دعوت پیامبر را نپذیرفتند شقاوت خود را پایدارتر می کنند و روشن است که این افراد فرجامی جز دوزخ نخواهند داشت.
اما زنان رها شده از بند جاهلیت به دلیل درک ابهت پروردگار و خوفی که در دلشان وجود دارد از پندهای پیامبر متذکر شده و با یاد پروردگار به نماز می ایستند. این زنان اگر گرفتار دنیا زدگی نشوند رستگار می شوند.
خدای متعال در سوره مبارکه اعلی می فرماید: وظیفه پیامبر تذکر است فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَىٰ پیامبر مردم را نسبت به باورها، رفتارها و عاقبت ها متذکر می شود اما عده ای پند نمی گیرند و شقاوت خود را بیشتر و تیره تر می کنند. وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى
اما کسانی که فرهنگ اسلامی را پذیرفتند در آنها سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَىٰ اتفاق می افتد. خشیت؛ یعنی درک عظمت پروردگار، انسانی که اهل خشیت است می فهمد صاحب اختیار دارد. زنی که این مسیر را طی کند مستعد رشد بیشتر می شود.
انسانهایی که تذکر نبی را پذیرفتند مولفه های اصلی رستگاری را به خوبی درک می کنند.
آنها در سوره مبارکه حمد درخواست صراط مستقیم داریم: اهدنا الصراط المستقیم در سوره مبارکه تکویر می فرماید: قرآن همان صراط مستقیم است. فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ لِمَن شَاء مِنكُمْ أَن يَسْتَقِيمَ در سوره مبارکه اعلی اولین و مهمترین و کلان ترین برنامه را اعلام می کند قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى در این سوره می فرماید: انسان از نظر عقل فطری ببیند چه چیزی مانع او می شود، رب اش را یاد کند و نمازش را از سر توجه به رب بخواند.
در حقیقت سیر تحول و رستگاری در قرآن دو گام دارد؛
از چیزی که ناشایست است خود را پاک کند
خالقیت پروردگار را یاد کند و نماز بخواند.
3) سوره مبارکه لیل
خداوند متعال در طراحی گفتمان اسلامی می فرماید: زن و مرد هر دو محترم هستند و به زنان همچون مردان سوگند یاد می کند. وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى
غرض سوره لیل بیان کشش ها و تمایلات افراد به سمت خوبی ها و بدی هاست! این کشش ها و تمایلات بی دلیل نیست.
سه نکته در این سوره وجود دارد
الف: افَأَمَّا مَن أَعْطَى انسان اهل دهش باشد؛ دانش دارد زکات اش را بپردازد، ثروت دارد خمس و صدقه بدهد ... اگر هیچکدام را هم ندارد صورت گشاده داشته باشد
ب: وَاتَّقَى تقوای عقلی ( فطری) داشته باشد یعنی در زندگی چارچوب داشته باشد.
ج: وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى در زندگی اهل خیر رسانی باشد، رسیدگی به نیازمندان و فقرا، ایثار و گذشت و ...
زنی که این سه ویژگی را داشته باشد خداوند شخصیت او را متحول می کند و او را به سمت دین، پیامبر، قرآن، سنت و بهشت می برد.
فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى دین برایش جذابیتی پیدا می کند که به سمت اش حرکت می کند.
اما کسی که از ظرفیت انسانی خود استفاده نکند و رفتارهای انسانی ندارد توفیق رفتار دینی را پیدا نخواهد کرد.
الف: وَأَمَّا مَن بَخِلَ و اما کسی که داشته هایش را انبار می کند
ب: وَاسْتَغْنَى و به وسیله داشته هایش ادعای بی نیازی دارد
ج:وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى رفتارهای نیک انسانی را حماقت می داند و تکذیب می کند.
فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى این فرد از جهت درونی میل به بدی و شقاوت دارد
قرآن در سوره لیل می فرماید مردان و زنانی که هم تقوای عقلی و هم تقوای شرعی دارند نه تنها شیب زندگی شان به سمت دین می رود بلکه مشمول رحمت خاص الهی هم خواهند شد.
قرآن در سوره اعلی می فرماید اگر بتوانی داشته هایت را بدون انتظار دریافت مزدی بدهیالَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّىٰو بده و بستان نداشته باشی وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزَىٰمشمول رحمت و سرپرستی خاص الهی می شوی إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى
در جمع بندی این دو سوره به این نتیجه می رسیم که برای ایجاد تحول در جامعه، باید رفتارهای انسانی را توسعه داد.
در تحول دینی هم ابتدا از ربوبیت شروع می کنیم. گفتمان اسلامی از یک نقطه شروع و در یک مسیری ادامه می یابد
سوره مبارکه فجر
در این سوره خداوند با پیامبرش سخن می گوید و انسانها را به دو گروه کلی دارای نفس مطمئنه و نفس مضطربه تقسیم می کند.
نکات سوره
1. در طول تاریخ زنان و مردان فاسد و سرکش سقوط مشترک کردند. زنان قوم عاد، ثمود، و درباریان پادشاه مصر به دلیل فسادشان یا همراهی با فساد اجتماعی هلاک شدند. فَصَبَّ عَلَيْهِمْ رَبُّكَ سَوْطَ عَذَابٍ إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ
سه قانون مهم در هستی وجود دارد
الف: قوانین جاری در هستی
ب: اختیار و اراده انسان
ج: رعایه الله ( سنت های خاص الهی)
خداوند نقش حاکمیتی خود را در جامعه اجرا می کند وقتی فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسَادَشد رعایه الله اتفاق می افتد. قوانین جبری در جهان حاکم است. انسان اختیار دارد ولی این اختیار حدی دارد. وقتی فساد زیاد شد، عذاب الهی نازل می شود.
2. انسانهایی که فرهنگ جاهلی در آنها رسوخ کرده حتی اگر به پروردگار باور داشته باشند وقتی نعمت پروردگار را دریافت می کنند می گویند ما اکرام شدیم اما وقتی محنت یا سختی به آنها برسد می گویند خدا به ما توهین کرد.این افراد به ستم های خود درباره دیگران توجهی ندارند و در نهایت جهنمی می شوند.
این افراد اهانت و کرامت را بر اساس دادن و گرفتن محاسبه می کنند. این انسان دارای نفس مضطربه است.
بر خلاف فرهنگ اسلامیْ انسانهایی با نفوس مطمئنه تربیت می شوند از افعال الهی راضی هستند و در نهایت به بهشت می روند.