سومین جلسه از سلسله نشست های " زن در سیرنزول قرآن "

بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد
جلسه سوم نشست «زن در سیر نزول قرآن»
مقدمه:
سوال پژوهشگر است که نوع مطالعه در قرآن را مشخص می کند؛ مثلا در مطالعات موضوعی، آیات را از سیاق ها بیرون کشیده و در یک نظم و چینش دیگری آنها را سازماندهی کنیم تا به پاسخ سوال خود برسیم حالا اگر سوال از روش و شیوه تحولی در قرآن باشد ناگزیریم که قرآن را، بر اساس سیر نزول ببینیم.
روش قرآن در مسئله تحول زنان بر اساس سیر نزول
1. در خطاب های مشترک؛ زنان در کنار مردان به عنوان فردی مستقل مورد بررسی قرار می گیرند.
2. در خطاب های اختصاصی؛ مسائل ویژه زنان بحث می شود.
در سوره علق داریم:
« خلق الانسان من علق»:
انسانها همگی (زن و مرد) از ریشه ای مشترک خلق شده اند و در امر هدایت زن یا مرد بودن تفاوتی ندارد چون خلقت هر دو یکسان است.
قرآن می فرماید: ای انسان این خلقت را به یاد آور تا سرکش نشوی! زن و مرد سرکش نشوند.
« علم الانسان ما لم یعلم»:
همه انسانها (زن و مرد) ظرفیت علمی دارند. قلم به دست اش بیاید می تواند دانش را ثبت و ضبط کند یعنی؛ جنسیت دخالتی در کسب دانش ندارد.
« کلا ان الانسان لیطغی»:
تا اینجا خداوند فرمود: شما ( ای زن و مرد) از یک ریشه خلق شدید و باید آموزش ببینید. اما انسان چه زن و مرد، اگر نیازش را به خدا احساس نکند طغیان می کند، در این آیه هم مسئله جنسیت مطرح نیست بلکه مسئله احساس بی نیازی نسبت به رب است.
رب کیست؟ رب از «ربب» گرفته شده و به معنای صاحب اختیاراست، صاحب اختیاری که هر گونه تصرفی که بخواهد می تواند انجام دهد.
انسان (چه زن چه مرد)| اگر صاحب اختیارش را قبول نداشته باشد و نسبت به او احساس بی نیازی کند سرکش می شود.
«ارایت الذی ینهی عبدا اذا صلی» زنان و مردان سرکش نه تنها در مقابل خدا، بلکه در برابر جریان بندگی و اهل طاعت هم سرکشی می کنند
در اینجا هم بحث جنسیت مطرح نیست و زن پیغمبر هم ممکن است در برابر حق بایستد.
« این دسته از زنان سرکش که وجودشان بر مدار تکذیب و رویگردانی از حق شکل گرفته ، با افرادی از زن و مرد که بر سبیل هدایت هستند و دیگران را به خویشتنداری ( تقوا) دعوت می کنند جنگ دارند.»
بر اساس سیر نزول، دو جریان در بین زنان دیده می شود؛ جریانی که واکنش مثبت نسبت به دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله دارند و جریانی که واکنش منفی همراه با نقش اجتماعی دارند.
بعضی از زنان ( افراد) در سنت الهی فرد و در حاشیه نخواهند ماند این زن سرکش به تدریج وسط معرکه خواهد آمد، این سنت خداست «کلا لئن لم ینته لنسفعا بالناصیه» و هم دستان خود را دعوت می کند. «فلیدع نادیه»
در سوره قلم که دومین سوره بر اساس سیر نزول است، این جریان سرکش و طاغی 9 ویژگی خیلی بد دارد.
فلا تطع المکذبین، ودوا لو تدهن فیدهنون ولا تطع کل حلاف مهین هماز مشاء بنمیم مناع للخیر معتد اثیم» از این افراد سرکش اطاعت نکن، کسانی که می خواهند تو کوتاه بیایی!
نتیجه گیری: زنان در بستر اجتماع می توانند در برابر دعوت دینی نقش مستقل، مثبت یا منفی داشته باشند همانگونه که مردان در برابر دعوت دینی نقش مستقل و واکنش مثبت یا منفی دارند.
بر اساس سیر نزول، اگر می خواهید زنان را در مسیر واکنش مثبت قرار دهید!
1. احساس نیاز به پروردگار را با یادآوری نعمت آفرینش و ربوبیت در او زنده کنید او را به این باور برسانید که تحت تربیت است و صاحب دارد. اولین حالت زن پس از احساس نیاز به رب، تسلیم در برابر اوست و اگر این باور ایجاد نشد سرکشی و طغیان خواهد کرد
خداوند به گروهی که تسلیم شده وعده ی بهشت می دهد «ان للمتقین عند ربهم جنات النعیم» متقی کسی است که از تکذیب دعوت اجتناب کرده و سرکشی نمی کند. بعد یک سوال فطری از انسان می کند «افنجعل المسلمین کالمجرمین»
2. هشدار نسبت به آینده: در سوره مدثر به زنان می فرماید: «قم فانذر» هشدار بده و او را دغدغه مند کن!
3. در خواست هدایت: در سوره حمد می فرماید: « اهدنا الصراط المستقیم» از پروردگارشان می خواهند راه را به آنها نشان دهد سوره حمد، سوره تنظیم رابطه ی انسان با خداست. خداوند می فرماید تنظیم رابطه شما با «رب» ضامن بقیه ارتباطات شماست.
سوره مسد، ششمین سوره در سیر نزول است.
اولین آیه ای که مستقیما به زن پرداخته، در سوره مسد آمده است « وامراته حماله الحطب»
هیزم کش جهنم، کدام زن است؟ با توجه به آیات گذشته، زنی که در بستر سرکشی شکل گرفته و ربوبیت خداوند را نمی پذیرد، زنی که دعوت پیامبر را تکذیب می کند، حلاف مهین و نمام است، گنهکار و متجاوز است و ... اینها پشتوانه تحلیل این آیه است و با این پشتوانه می توان شخصیت ام جمیله را تحلیل کرد.
تحلیل این شخصیت از سیر نزول قرآن به دست می آید نه اینکه او را فقط زن ابولهب ببینیم و چون شوهرش ابولهب، دعوت را تکذیب کرده او هم تکذیب می کند. خداوند در این آیه زن را مستقل دیده است.
در سوره هفتم، سوره تکویر، در دو آیه مسئله زن مطرح شده است « و اذا الموده سئلت بای ذنب قتلت»
اولین دفاع از دختران معصوم در فرهنگ جاهلیت در این سوره آمده است. که خدای متعال موضع بسیار سختی در برابر آن می گیرد. در این کشتار ظالمانه که زن و مرد جاهلی در آن شریک بودند؛ قرآن در اولین واکنش، رفتار غیر انسانی آنها را موضوع بحث قرار می دهد.
در روز قیامت که هنوز نامه اعمال باز نشده اول از آن دختر مظلوم کشته شده می پرسد، که چه گناهی کردی که کشته شدی؟ خداوند در این آیات دختران زنده به گور شده را مورد خطاب مستقل قرار می دهد.
«والسلام علیکم و رحمه الله»