دومین جلسه درس گفتار مطالعات عالی زنان
بسمه تعالی
درس گفتار مطالعات عالی زنان
جلسه دوم 28/7/97
پیشینه مطالعات دینی درباره زنان بسیار پراکنده و جزیره ای است تنها در کتابهای تفسیری ذیل برخی از آیات یا در کتب فقهی ذیل برخی عناوین از زنان و مسائل آنها بحث شده است. آثار مستقل گذشتگان فقط در حوزه تاریخ، تراجم، شرح حال یا بحثهایی مربوط به احکام بوده است.
از آن زمان که بحث های مربوط به زنان به شکل مستقل مطرح شد جهار رویکرد کلی به وجود آمد.
1. رویکرد سنتی: رویکرد سنتی شکل متمرکز دیدگاههای پراکنده گذشتگان در حوزه فقه، تفسیر، اخلاق و حتی ادبیات است. نظرات این گروه را بیشتر در ذیل موضوع المراه یا بحث حجاب می توان دید.
مولفه های اصلی این نگاه؛ تفاوتهای جدی بین زن و مرد وجود دارد که این تفاوتها، مبنای دو تفاوت دیگر یکی در حوزه قانون گذاری و دیگر در حوزه ساختارهای اجتماعی است.
دراین نظریه، ظاهر چند آیه مثل 34 نساء و 228بقره و 18زخرف و روایات و احادیث نقش محوری دارند
این نگاه در دوره صفویه و توسط اخباری ها ریشه دار شد. مقایسه ای بین کتاب النکاح وسائل الشیعه و بحارالانوار با کتاب النکاح اصول کافی و من لایحضره فقیه به خوبی این مسئله را نشان می دهد.
در اصول کافی، حب النساء با روایات موافق و مخالف آمده اما در وسائل الشیعه عناوینی چون؛ ذم حب النساء، حرمه غیرت النساء و وجوب حبس النساء ذکر شده است. تعداد روایت ها، روایات ابتدایی هر باب و تعبیرها کاملا متفاوت است. .
2. رویکرد تبیینی: رویکرد دوم تقریبا ادامه همان رویکرد قبلی است. در این دیدگاه تفاوتهای بین زن و مرد را به عنوان یک اصل می پذیرند و در بخش فقه و حقوق و تکالیف به دنبال تبیین منطقی و موجه ساختن دلایل هستند. در خصوص حضور اجتماعی زن قائل به جواز می باشند.
افراد شاخص این رویکرد: علامه طباطبایی، یحیی نوری، شهید مطهری، آیت الله جوادی آملی و اکثر حوزه های علمیه است.
قدیمی ترین کتاب در این زمینه مربوط به سید علی مولانا با نام الفروق بین رجل و المراه است.
رویکرد سوم با رویکرد چهارم هم ذات اند اما خاستگاه های متفاوتی دارند. هر دو رویکرد، قائل به بازنگری و بازخوانی منابع دینی با توجه به تاریخ، واقعیت های عینی و علوم جدید هستند
3. رویکرد سوم که معروف به رویکرد روشنفکران دینی است؛ پایگاه دانشگاهی دارد. مبنای کار این گروه، تحلیل های کلان برون دینی است و معتقدند علم اصول، قواعد فهم، روش های اجتهادی و ... باید مورد تجدید نظر جدی قرار گیرند. پیام های قرآن را جاودانه دانسته اما برخی از الفاظ را ویژه زمان نزول می دانند. در ذیل آیه 34 سوره مبارکه نساء می گویند: پیام آیه که در نظر داشتن مراتب و مراحل مختلف در اصلاح یک اشتباه است، جاودانه است اما روشها قابل تغییرند. می توان روح آیه را حفظ کرد ولی از جایگزین های دیگری هم استفاده نمود.
افراد شاخص این رویکرد؛ محمود محمد طاها (با کتاب الرساله الثانیه من الاسلام)، قاسم امین و طاهر حداد
4. رویکرد چهارم: رویکرد نواندیشان دینی با پایگاه حوزوی است. نواندیشان دینی اعتقاد به بازخوانی منابع دینی با همان مدل اجتهادی گذشته البته بدون تنازل را دارند و می گویند: لازم نیست مدل اجتهاد را تغییر بدهیم به شرطی که به تمام قواعد علم اصول اعتنا شود یا در فهم قرآن یافته های جدید لحاظ شود
گروه روشنفکران و نواندیشان دینی در نتایج شبیه به هم هستند؛ زن و مرد را در هویت انسانی یکسان می دانند، در تکالیف و حقوق سعی می کنند که بسیاری از ناسازگاری ها را از بین ببرند و در نهایت حضور اجتماعی را یک امر مطلوب اجتماعی و راجح می دانند.
قرآن در تتبع های این دو گروه، پررنگ و احادیث کم رنگ تر هستند.
اصول مطالعات و پژوهش های زنان
1. مسئله محور باشیم؛ مسائل زنان را جامع ببینیم و از پراکندگی پرهیز کنیم.
2. مباحث معرفت شناسی مقدم باشد.
3. قرآن را محور مطالعات دینی خود قرار دهیم. ( احادیث در رتبة بعد از قرآن قرار دارند که هم حجیت و هم احراز حجیت خود را از قرآن می گیرند)
4. احادیث و سنت را با توجه به سه اصل احراز صدور، احراز اصالت متن و اعمال قواعد فقه الحدیث مورد بررسی قرار دهیم.
5. همه منابع با هم دیده شود، آیات و روایات در کنار هم نگاه جدید تولید می کند.
6. از علوم بشری استفاده کنیم.
7. به واقعیت تاریخی و عینی در جامعه زنان توجه داشته باشیم.